ความแตกต่างของ ระบบไต่สวน (Inquisitorial system) กับระบบกล่าวหา (Adversarial system)

ความแตกต่างของระบบไต่สวน (Inquisitorial system) กับระบบกล่าวหา (Adversarial system)

1. แนวคิดที่แตกต่างกัน

- ระบบกล่าวหา (Adversarial system) แนวคิดของระบบกล่าวหาตั้งอยู่บนพื้นฐานของการประกันสิทธิเสรีภาพของผู้ถูกกล่าวหา (แนวความคิดค่อนไปทาง Due process) แต่แนวคิดของระบบไต่สวน(Inquisitorial system) ตั้งอยู่บนพื้นฐานของประโยชน์สาธารณะในการที่จะดำเนินคดีและลงโทษผู้กระทำผิด(แนวคิดค่อนไปทาง Crime Control)

- การที่แนวความคิดพื้นฐานที่ต่างกันนี้ทำในระบบกล่าวหาศาลจะวางตัวเป็นกลาง ส่วนระบบไต่สวนศาลจะมีบทบาทในการถามพยาน เพื่อค้นหาความจริง

2. วิธีพิจารณาที่แตกต่างกัน

- ระบบกล่าวหา (Adversarial system)

- มีวิธีพิจารณาแบบเปิดเผย ทุกคนมีสิทธิเข้าฟังการพิจารณาได้

- มีวิธีพิจารณาด้วยวาจา ซึ่งเป็นผลมาจากการพิจารณาแบบเปิดเผย เพื่อให้ทุกคนที่ฟังการพิจารณาคดีได้ทราบ

- มีการพิจารณาคดีแบบคู่พิพาท โดยที่ศาลจะวางตัวเป็นกลางและรับฟังคู่พิพาทเพื่อตัดสิน การพิสูจน์เป็นหน้าที่ของคู่พิพาท

-ระบบไต่สวน (Inquisitorial system)

- มีการพิจารณาคดีด้วยลายลักษณ์อักษร

- มีการพิจารณาแบบไม่มีคู่พิพาท โดยที่ฝ่ายที่ถูกไต่สวนจะมีลักษณะตั้งรับ (Passive) กระบวนการทั้งหมดมาจากฝ่ายผู้ไต่สวน ดังนั้นในระบบนี้จึงมีแต่ฝ่ายไต่สวนกับฝ่ายที่ถูกไต่สวนเท่านั้น

- ระบบไต่สวนมีการพิจารณาคดีแบบลับ กระบวนการไต่สวนจะไม่ทำในที่สาธารณะ และผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องจะไม่ทราบอะไรมากนัก พยานก็ไม่ทราบว่าไต่สวนเรื่องอะไรและใครเป็นผู้ต้องหา(เพื่อให้ได้ความจริงมากที่สุด)

ถามตอบวิอาญา เนื้อหาคลอบคลุม หลักการสำคัญในทางอาญา ขั้นตอนการดำเนินคดีอาญา ผู้เสียหาย อำนาจสอบสวน อำนาจฟ้องคดี การระงับคดีอาญา การจับ ขัง จำคุก ค้น ปล่อย การฟ้องคดี การพิจารณาคดีในศาล การพิพากษา อุทธรณ์ฎีกา

3. ที่มาของผู้พิพากษาต่างกัน

- ระบบกล่าวหา (Adversarial system) ศาลในระบบกล่าวหาที่ทำหน้าที่มักจะไม่ใช่ผู้พิพากษาอาชีพ เนื่องจากระบบกล่าวหามีแนวคิดเพื่อให้ประชาชนได้ตรวจสอบ ดังนั้นจึงใช้ระบบลูกขุนซึ่งเป็นประชาชนธรรมดา

-ระบบไต่สวน (Inquisitorial system) จะใช้ผู้พิพากษาอาชีพ เพราะการดำเนินคดีในระบบไต่สวนมีเทคนิคมากกว่าการดำเนินคดีระบบกล่าวหา ศาลที่ทำหน้าที่ไต่สวนต้องใช้ความรู้ความสามารถในการดำเนินคดีอย่างมาก

แต่ข้อแตกต่างอันนี้ ยังไม่สามารถแยกความแตกต่างของทั้งสองระบบออกจากกันได้อย่างเด็ดขาด เพราะในบางประเทศก็ใช้ผสมกัน เช่น ประเทศไทย ที่การดำเนินคดีในศาลยุติธรรมใช้ระบบกล่าวหา แต่ศาลมาจากผู้พิพากษาอาชีพ

4. ผู้ริเริ่มคดีแตกต่างกัน

- ระบบกล่าวหา(Adversarial system) ผู้ริเริ่มคดีจะเป็นองค์กรอื่นที่ไม่ใช่ศาล มีการแยกอำนาจฟ้องคดีออกจากอำนาจตัดสินคดีอย่างชัดเจน เพื่อไม่ให้ศาลมีอคติ

-ระบบไต่สวน(Inquisitorial system) ส่วนในระบบไต่สวนผู้ฟ้องคดีจะเป็นศาลไต่สวนเอง ผู้พิพากษามีอำนาจในการเริ่มทำการไต่สวนได้เองหากเห็นการกระทำผิด

          แต่ในปัจจุบัน ส่วนใหญ่อำนาจฟ้องคดีกับอำนาจตัดสินคดีมักจะแยกออกจากกัน แม้ประเทศที่ใช้ระบบไต่สวน

5. วิธีการรวบรวมพยานหลักฐานต่างกัน

- ระบบกล่าวหา(Adversarial system) คู่ความจะทำหน้าที่รวบรวามพยานหลักฐานทั้งหมดเพื่อนำเสนอต่อศาล และยังต้องเปิดเผยพยานหลักฐานก่อนมีการสืบให้อีกฝ่ายได้รับรู้อีกด้วย(สังเกตุ ตาม วิธีพิจารณาของไทย จะต้องมีการยื่นบัญชีระบุพยานก่อน)

-ระบบไต่สวน(Inquisitorial system) ศาลในระบบไต่ส่วนจะมีหน้าที่ในการรวบรวมพยานหลักฐานทั้งปวง

6. การดำเนินคดีรับสารภาพที่แตกต่างกัน

-ระบบกล่าวหา(Adversarial system) ศาลจะถามคำให้การจำเลยว่าจำเลยจะให้การรับสารภาพหรือปฏิเสธ ถ้าจำเลยรับสารภาพก็สามารถลงโทษจำเลยได้เลย แต่ถ้าจำเลยปฏิเสธศาลก็ต้องดำเนินการสืบพยาน

-ระบบไต่สวน(Inquisitorial system) แม้จำเลยให้การรับสารภาพ ศาลก็จะต้องดำเนินคดีไต่สวนความจริงต่อไป แต่ทั้งนี้การดำเนินคดีอาจจะไม่เต็มรูปแบบเหมือนจำเลยปฏิเสธ

.............................................

เป็นการแยกความแตกต่างระหว่างระบบไต่สวน(Inquisitorial system) และระบบกล่าวหา(Adversarial system)อย่างคร่าวๆนะครับ ซึ่งหากเราศึกษาถึงวิวัฒนาการ แนวคิด รวมถึงรายละเอียดของทั้งสองระบบดีดีแล้วจะทำให้เราเข้าใจ ระบบการดำเนินคดีมากขึ้น ทั้งสองระบบต่างก็มีข้อดีและข้อด้อยแตกต่างกัน และถูกนำมาเป็นพื้นฐานในการพิจารณาคดีในศาลต่างๆ ทั่วโลก ทั้งในศาลยุติธรรม ศาลปกครอง รวมถึงศาลระหว่างประเทศ เช่น ศาลอาญาระหว่างประเทศ

ทั้งนี้ทั้งนั้น ในแต่ละประเทศ แม้จะใช้ระบบกล่าวหาหรือระบบไต่ส่วนเหมือนกัน แต่รายละเอียดมักจะไม่เหมือนกัน หลายๆประเทศก็นำไปปรับเปลี่ยนให้เข้ากับระบบกฎหมายและวิธีพิจารณาของประเทศตัวเอง แต่โดยหลักการแล้วไม่แตกต่างกัน

ความรู้เหล่านี้เป็นพื้นฐานที่จะทำให้เราศึกษากฎหมายได้เข้าใจมากขึ้น มันไม่อยู่ในประมวล แต่เราก็จำเป็นจะต้องรู้และเข้าใจมัน

........................................

เฉลิมวุฒิ สาระกิจ

อาจารย์คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา

........................................

อ้างถึง : ปกป้อง ศรีสนิท,"ระบบกล่าวหาและระบบไต่สวนในการพิจารณาคดีอาญา." ยืนหยัดบนหลักนิติธรรม จัดพิมพ์ในโอกาสครบรอบ ๗๒ ปี ศาสตราจารย์ ดร.คณิต ณ.นคร คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ๒๕๕๒.

ถามตอบวิอาญา เนื้อหาคลอบคลุม หลักการสำคัญในทางอาญา ขั้นตอนการดำเนินคดีอาญา ผู้เสียหาย อำนาจสอบสวน อำนาจฟ้องคดี การระงับคดีอาญา การจับ ขัง จำคุก ค้น ปล่อย การฟ้องคดี การพิจารณาคดีในศาล การพิพากษา อุทธรณ์ฎีกา