ขั้นตอนการดำเนินคดี ตามพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550

ขั้นตอนการดำเนินคดี

ตามพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว

พ.ศ. 2550[1]

คดีที่เกี่ยวข้องกับความรุนแรงในครอบครัวเป็นคดีที่มีความซับซ้อนและละเอียดอ่อนกว่าคดีอาญาทั่วไป เพราะคดีความรุนแรงในครอบครัวเป็นการทำร้ายกันระหว่างสมาชิกในครอบครัว แตกต่างจากการทำร้ายร่างกายในคดีอาญาปรกติ การใช้มาตรการทางอาญาตามประมวลกฎหมายอาญาทั่วไปที่มุ่งการลงโทษผู้กระทำผิดอย่างเดียว อาจไม่เหมาะสมกับคดีความรุนแรงในครอบครัว เหตุผลดังกล่าวที่เป็นที่มาของการตราพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550 ซึ่งมีวิธีการในการดำเนินคดีต่างหาก โดยหวังให้ผู้กระทำผิดกลับตัวและยับยั้งการกระทำผิดซ้ำ รวมถึงเพื่อให้เกิดความสัมพันธ์อันดีระหว่างบุคคลในครอบครัว

1. ความหมายของคดีความรุนแรงในครอบครัว

          ความรุนแรงในครอบครัว หมายความว่า การกระทำใด ๆ โดยมุ่งประสงค์ให้เกิดอันตรายอันเกิดอันตรายแก่ จิตใจ หรือสุขภาพ หรือกระทำโดยเจตนาในลักษณะที่น่าจะก่อให้เกิดอันตรายแก่ร่างกายหรือจิตใจ หรือสุขภาพในครอบครัว หรือบังคับหรือใช้อำนาจครอบงำผิดธรรมนองคลองธรรมให้บุคคลในครอบครัวต้องกระทำการ ไม่กระทำการ หรือยอมรับการกระทำอย่างหนึ่งอย่างใดโดยมิชอบ แต่ไม่รวมถึงการกระทำโดยประมาท[2]

            จากความหมายของบทนิยามความรุนแรงในครอบครัวสามารถแยกออกได้ 2 ส่วน คือ ส่วนที่เป็นการกระทำความรุนแรงโดยตรงกับส่วนที่เป็นการใช้อำนาจครอบงำผิดธรรมนองคลองธรรม

          1. ส่วนที่เป็นการกระทำความรุนแรงโดยตรง ซึ่งมีองค์ประกอบดังต่อไปนี้

1.1 การกระทำโดๆ

                        1.2 กระทำต่อบุคคลในครอบครัว

                        1.3 โดยมุ่งประสงค์ให้เกิดอันตรายอันเกิดอันตรายแก่ จิตใจ หรือสุขภาพ หรือกระทำโดยเจตนาในลักษณะที่น่าจะก่อให้เกิดอันตรายแก่ร่างกายหรือจิตใจ หรือสุขภาพ

          2. ส่วนที่เป็นการใช้อำนาจครอบงำผิดธรรมนองคลองธรรม

                        2.1 ใช้อำนาจครอบงำผิดธรรมนองคลองธรรม

                        2.2 กระทำต่อบุคคลในครอบครัว

                        2.3 ต้องกระทำการ ไม่กระทำการ หรือยอมรับการกระทำอย่างหนึ่งอย่างใดโดยมิชอบ

จากความหมายและองค์ประกอบข้างต้น เป็นบทนิยามของความรุนแรงในครอบครัว ที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550 ซึ่งจะเห็นว่าเป็นการบัญญัติไว้อย่างกว้างๆ ไม่ได้จำกัดว่าการกระทำนั้นต้องเป็นการกระทำในลักษณะใด เช่น เป็นการใช้กำลังทำร้าย หรือใช้วาจา แต่หมายความรวมไว้ทุกๆ การกระทำที่ได้กระทำออกมา ซึ่งต้องเป็นการกระทำต่อบุคคลในครอบครัวเท่านั้น หากเป็นการกระทำความรุนแรงแต่ไม่ได้กระทำต่อบุคคลในครอบครัว ก็จะไม่ตกอยู่ภายใต้พระราชบัญญัติฉบับนี้

ซึ่งความหมายของบุคคลในครอบครัว มีความหมายว่า คู่สมรส คู่สมรสเดิม ผู้ที่อยู่กินหรือเคยอยู่กินกันฉันสามีภริยาโดยมิได้จดทะเบียนสมรส บุตร บุตรบุญธรรม สมาชิกในครอบครัว รวมทั้งบุคคลใด ๆ ที่ต้องพึ่งพาอาศัยและอยู่ในครัวเรือนเดียวกัน[3]

จากบทนิยาม บุคคลในครอบครัวย่อมหมายถึง

            1. คู่สมรส

2. คู่สมรสเดิม

3. ผู้ที่อยู่กินหรือเคยอยู่กินกันฉันสามีภริยาโดยมิได้จดทะเบียนสมรส

4. บุตร

5. บุตรบุญธรรม

6. สมาชิกในครอบครัว

                        7. บุคคลใด ๆ ที่ต้องพึ่งพาอาศัยและอยู่ในครัวเรือนเดียวกัน

2. ความผิดฐานกระทำความรุนแรงในครอบครัว

            ในมาตรา 4 ของพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550 บัญญัติไว้ว่า “ผู้ใดกระทำการอันเป็นความรุนแรงในครอบครัว ผู้นั้นกระทำความผิดฐานกระทำความรุนแรงในครอบครัว ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินหกเดือน หรือปรับไม่เกินหกพันบาท หรือทั้งจำทั้งปรับ

          ความผิดตามวรรคหนึ่ง เป็นความผิดอันยอมความได้ แต่ไม่ลบล้างความผิดตามประมวลกฎหมายอาญาอื่น หากการกระทำความผิดตามวรรคหนึ่ง เป็นความผิดฐานทำร้ายร่างกายตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 295 ด้วย ให้ความผิดดังกล่าวเป็นความผิดอันยอมความได้”

          องค์ประกอบความผิดฐานกระทำความรุนแรงในครอบครัว

            1. ผู้ใด

            2. กระทำการอันเป็นความรุนแรงในครอบครัว

            3. ต่อบุคคลในครอบครัว

            4. โดยเจตนา

            ผลในทางกฎหมายเมื่อผู้กระทำผิดได้กระทำความรุนแรงในครอบครัว ต้องระวางโทษตามที่กฎหมายกำหนด แต่ความผิดตามมาตรานี้ก็เป็นความผิดอันยอมความได้ และหากการกระทำความรุนแรงในครอบครัวเป็นการทำร้ายร่างกาย ตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 295 ซึ่งโดยปรกติเป็นคดีอาญาแผ่นดินยอมความไม่ได้ กฎหมายฉบับนี้ก็บัญญัติให้ความผิดฐานดังกล่าวเป็นความผิดอันยอมได้ได้ แต่ถ้าเป็นความผิดอื่นนอกเหนือจากความผิดฐานทำร้ายร่างกาย มาตรา 295 ก็จะไม่มีผลแต่ประการใด ยังคงต้องใช้การดำเนินคดีอาญาปรกติ

3. ขั้นตอนการดำเนินคดีตามพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550

3.1 การแจ้งต่อพนักงามเจ้าหน้าที่

มาตรา 5 บัญญัติไว้ว่า “ผู้ที่ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว หรือผู้ที่พบเห็นหรือทราบการกระทำ มีหน้าที่แจ้งต่อพนักงานเจ้าหน้าที่ เพื่อดำเนินการตามพระราชบัญญัตินี้

            ผู้ที่มีมีหน้าที่แจ้งให้พนักงานเจ้าหน้าที่ทราบถึงความรุนแรงดังกล่าวได้แก่

            1. ผู้ที่ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว

            2. ผู้ที่พบเห็นหรือทราบการกระทำ

โดยกฎหมายมาตรานี้กำหนดให้เป็นหน้าที่ว่าผู้ถูกกระทำความรุนแรงหรือผู้ที่พบเห็นหรือทราบแจ้งต่อพนักงานเจ้าหน้าที่ แต่กฎหมายก็ไม่ได้มีมาตรการบังคับถึงการไม่แจ้งดังกล่าวแต่อย่างใด และวิธีการแจ้งต่อพนักงาน ผู้ที่ทำการแจ้งจะแจ้งโดยวาจา เป็นหนังสือ หรือทางโทรศัพท์ ทางอิเล็กทรอนิกส์ หรือวิธีอื่นใดก็ได้[4] สุดแล้วแต่ความสะดวกของผู้แจ้ง อีกทั้งเมื่อเป็นการแจ้งเหตุความรุนแรงในครอบครัวโดยสุจริต ก็ได้รับความคุ้มครองไม่ต้องรับผิดทั้งทางแพ่ง ทางอาญา และทางปกครอง[5] แม้ภายหลังจะปรากฏว่าเรื่องที่แจ้งนั้นไม่ใช่ความรุนแรงก็ตาม

3.2 ขั้นตอนการดำเนินการระงับเหตุความรุนแรง

          มาตรา 6 วรรค 2 “เมื่อพนักงานเจ้าหน้าที่ได้พบเห็นการกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัวหรือได้รับแจ้งตา มาตรา 5 แล้ว ให้พนักงานเจ้าหน้าที่มีอำนาจเข้าไปในเคหสถานหรือสถานที่เกิดเหตุเพื่อสอบถามผู้กระทำความรุนแรงในครอบครัว ผู้ถูกระทำความรุนแรงในครอบครัว หรือบุคคลอื่นที่อยู่ในสถานที่นั้นเกี่ยวกับการกระทำที่ได้รับแจ้ง รวมทั้งให้มีอำนาจจัดให้ผู้ถูกกระทำความรุนแรงในครอบครัวได้รับการตรวจรักษาจากแพทย์ และขอคำปรึกษาจากจิตแพทย์ นักจิตวิทยา หรือนักสังคมสงเคราะห์ ในกรณีผู้ถูกกระทำความรุนแรงในครอบครัวประสงค์จะดำเนินคดี ให้จัดให้นั้นร้องทุกข์ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา แต่ถ้าผู้นั้นไม่อยู่ในวิสัยหรือโอกาสที่จะร้องทุกข์ได้ด้วยตนเองให้พนักงานเจ้าหน้าที่เป็นผู้ร้องทุกข์แทนได้”

การดำเนินการตามพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัวนั้น เมื่อเจ้าพนักงานได้รับแจ้ง หรือพนักงานเจ้าที่ได้พบการกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัวเอง เช่น ไม่มีผู้ใดแจ้งเหตุความรุนแรงแต่พนักงานเจ้าหน้าที่สืบทราบมาเอง หรือพบเห็นเหตุการณ์ดังกล่าวด้วยความบังเอิญ พนักงานเจ้าหน้าที่ก็มีอำนาจตามพระราชบัญญัตินี้ที่จะเข้าไปในเคหสถานหรือสถานที่เกิดเหตุได้

การเข้าไปในเคหสถานหรือสถานที่เกิดเหตุตามพระราชบัญญัตินี้ ไม่จำต้องมีหมายที่ออกโดยศาล เหมือนกับกรณีการค้นหรือจับตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา เพราะการเข้าไปตามพระราชบัญญัตินี้ ไม่ได้เข้าไปค้นหรือจับแต่อย่างใด แต่เข้าไปสอบถามและระงับเหตุ จัดการให้ผู้ถูกกระทำความรุนแรงได้รับการรักษาหรือพบแพทย์เท่านั้น

3.3 ขั้นตอนการสอบสวนและฟ้องคดีความรุนแรงในครอบครัว

เมื่อผู้ที่ถูกกระทำความรุนแรงในครอบครัวประสงค์จะดำเนินคดีและได้ร้องทุกข์ภายในกำหนดสามเดือนแล้ว ให้พนักงานสอบสวนทำการสอบสวนโดยเร็ว และเมื่อสอบสวนเสร็จให้ส่งตัวผู้กระทำความรุนแรงในครอบครัวและสำนวนการสอบสวนพร้อมความเห็นไปยังพนักงานอัยการเพื่อฟ้องคดี ภายในสี่สิบแปดชั่วโมงนับแต่ได้ตัวผู้กระทำความรุนแรงในครอบครัว

แต่ถ้าหากมีความจำเป็นไม่อาจยื่นฟ้องได้ภายในกำหนดดังกล่าว ให้ขอพลัดฟ้องได้คราวละไม่เกินหกวัน แต่ทั้งนี้ต้องไม่เกินสามคราว[6]

และในการสอบปากคำผู้กระทำความด้วยความรุนแรงในครอบครัว พนักงานสอบสวนจะต้องจัดให้มีการจิตแพทย์ นักจิตวิทยา นักสังคมสงเคราะห์ หรือบุคคลที่ผู้กระทำความรุนแรงในครอบครัวร้องขอร่วมอยู่ด้วยขณะสอบปากคำ

ซึ่งจะเห็นว่าการสอบปากคำผู้กระทำความรุนแรงในครอบครัวนั้น มีความแตกต่างจากการดำเนินคดีอาญาทั่วไป ซึ่งในคดีอาญาปรกติหากผู้กระทำผิดเป็นเด็กหรือเยาวชนอายุยังไม่เกิน 18 ปีบริบูริบูรณ์ ก่อนสอบปากคำพนักงานสอบสวนจะต้องจัดให้มีจิตแพทย์ นักจิตวิทยา นักสังคมสงเคราะห์ หรือบุคคลที่ร้องขอร่วมอยู่ด้วยขณะสอบปากคำ แต่ในคดีความรุนแรงในครอบครัวนั้น ไม่ได้จำกัดว่าผู้กระทำความรุนแรงจะต้องเป็นเด็กหรือเยาวชนเท่านั้น แต่ไม่ว่าใครก็ตามที่ได้กระทำความรุนแรง พนักงานสอบสวนก็ต้องจัดให้มีบุคคลตามที่กฎหมายกำหนดเข้าฟังการสอบสวนด้วย

4. มาตรพิเศษที่นำมาใช้กับพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550

            4.1 เมื่อที่ได้มีการแจ้งต่อพนักงานเจ้าหน้าที่ตาม มาตรา 5 แล้ว หรือมีการร้องทุกข์ตามมาตรา 6 แล้ว ห้ามมิให้ผู้ใดลงพิมพ์โฆษณา หรือเผยแพร่ต่อสาธารณชนด้วยวิธีการใดๆ ซึ่งภาพ เรื่องราว หรือข้อมูลใดๆ อันน่าจะทำให้เกิดความเสียหายแก่ผู้กระทำความรุนแรงในครอบครัวหรือผู้ถูกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัวตามพระราชบัญญัตินี้[7]

            4.2 การออกคำสั่งกำหนดมาตรการหรือวิธีการเพื่อการบรรเทาทุกข์ให้แก่บุคคลผู้ถูกกระทำความรุนแรงในครอบครัวเป็นการชั่วคราว ไม่ว่าการกำหนดมาตรการหรือคำสั่งนั้น ผู้ถูกกระทำความรุนแรงจะได้ร้องขอหรือไม่ก็ตาม รวมถึงการให้ผู้กระทำความรุนแรงเข้ารับการตรวจรักษาจากแพทย์ การให้ผู้กระทำความรุนแรงใช้เงินค่าช่วยเหลือบรรเทาทุกข์ตามสมควร รวมถึงการออกคำสั่งห้ามให้ผู้กระทำความรุนแรงเข้าไปในที่พำนักของครอบครัวหรือเข้าใกล้บุคคลในครอบครับ ตลอดจนวิธีการดูแลบุตร[8]

---

[1] เฉลิมวุฒิ สาระกิจ, อาจารย์คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา, 2556

[2] พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550, มาตรา 3

[3] พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550, มาตรา 3

[4] พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550, มาตรา 6

[5] พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550, มาตรา 5 วรรค 2

[6] พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550, มาตรา 8

[7] พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550, มาตรา 9

[8]พระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัวพ.ศ. 2550, มาตรา 10