ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกฎหมายอาญา ตอนที่ 2

ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกฎหมายอาญา ตอนที่ 2 [1]

3. เอกลักษณ์ของกฎหมายอาญา

กฎหมายอาญาเป็นกฎหมายที่กระทบกระเทือนถึงสิทธิเสรีภาพของบุคคล หลักการเจตนารมณ์ และวิธีการที่มีลักษณะเฉพาะแตกต่างจากกฎหมายอื่นๆ อันทำให้เป็นเอกลักษณ์ของกฎหมายอาญา ซึ่งมีความสำคัญที่จะต้องทำความเข้าใจเกี่ยวกับเอกลักษณ์ของกฎหมายอาญาเพื่อเป็นพื้นฐานในการศึกษากฎหมายอาญาให้เข้าใจต่อไป ซึ่งเอกลักษณ์ของกฎหมายอาญามีดังต่อไปนี้

            3.1 ผู้กระทำไม่ต้องรับผิดในทางอาญา หากการกระทำนั้นไม่มีกฎหมายบัญญัติไว้ในขณะกระทำว่าเป็นความผิดและกำหนดโทษไว้

หลักการนี้ปรากฏอยู่ในประมวลกฎหมายอาญา มาตรา  2 ซึ่งบัญญัติว่า “บุคคลจักต้องรับโทษในทางอาญาต่อเมื่อได้กระทำการ อันกฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำนั้นบัญญัติเป็นความผิดและกำหนด โทษไว้และโทษที่จะลงแก่ผู้กระทำความผิดนั้นต้องเป็นโทษที่บัญญัติไว้ในกฎหมาย

หากขณะกระทำการอันใดอันหนึ่ง ซึ่งเป็นความผิด แต่ขณะกระทำนั้นกฎหมายอาญาที่ใช้บังคับอยู่นั้นไม่มีบทบัญญัติใด บัญญัติไว้เลยว่าการกระทำเช่นนั้นเป็นความผิด แม้การกระทำนั้นจะเป็นการผิดศีลธรรม หรือผิดจารีตประเพณีก็ตาม ผู้กระทำก็ไม่มีความผิดตามกฎหมายอาญา หรือหากว่ากฎหมายอาญาได้กำหนดไว้ว่าการกระทำนั้นเป็นความผิดแต่ไม่ได้กำหนดโทษไว้ ก็ไม่ถือว่าผู้กระทำได้กระทำความผิดอาญาเช่นกัน

หลักการนี้มาจากสุภาษิตละตินโบราณว่า “Nullum crimen nulla poena sine lege” หรือแปลเป็นภาษาอังกฤษได้ว่า “No crime, no punishment without a previous penal law” หรือแปลเป็นภาษาไทย “ไม่มีความผิด ไม่มีโทษ เมื่อไม่มีกฎหมายบัญญัติไว้”

เช่น นายแดงได้จดทะเบียนสมรสกับนางขาว เป็นสามีภริยากันโดยชอบด้วยกฎหมาย ต่อมาปรากฏว่าแดงแอบไปมีภริยาน้อยชื่อนางเขียว ซึ่งปัจจุบันไม่มีบทบัญญัติใดในประมวลกฎหมายอาญาบัญญัติว่าการกระทำเช่นนี้เป็นความผิด จะถือว่านายแดงกระทำความผิดกฎหมายอาญาและลงโทษนายแดงไม่ได้ แม้จะผิดศีลธรรมก็ตาม เพราะขณะกระทำไม่มีกฎหมายบัญญัติว่าเป็นความผิดนั้นเอง

3.2 กฎหมายอาญาจะย้อนหลังเป็นผลร้ายมิได้ 

อย่างที่กล่าวไว้แต่แรกแล้วว่ากฎหมายอาญาเป็นกฎหมายที่จำกัดสิทธิและเสรีภาพของบุคคล ดังนั้นจึงควรมีที่จะหลักประกันให้คนในสังคมได้ทราบก่อนว่ากฎหมายอาญามีว่าอย่างไร เพื่อที่จะให้คนในสังคมได้ตระนักว่าหากมีการฝ่าฝืนกฎหมายที่บัญญัติไว้แล้ว ย่อมต้องได้รับโทษ แต่หากว่าปล่อยให้กฎหมายที่บัญญัติออกมาภายหลังมีผลย้อนหลังกลับไปลงโทษผู้ที่ได้กระทำความผิดที่เกิดขึ้นก่อนมีกฎหมาย คงไม่เป็นธรรมต่อผู้กระทำความผิด เพราะขณะทำเขาไม่อาจจะทราบได้ว่าการกระทำนั้นจะเป็นความผิดในอนาคตได้ และยังจะก่อให้เกิดปัญหาขึ้นมาได้หากมีการบัญญัติกฎหมายเพื่อกลั่นแกล้งกัน ซึ่งหลักการนี้เป็นไปตามหลักสากลของกฎหมายอาญาที่ว่า “กฎหมายไม่มีผลย้อนหลัง”

จำหน่ายข้อสอบปรนัยกฎหมายอาญา

ข้อยกเว้นที่กฎหมายมีผลย้อนหลังได้ หากปรากฏว่า

 3.2.1 กฎหมายย้อนหลังนั้นไม่ใช่โทษทางอาญา

มีปัญหาที่น่าสนใจหากว่าเป็นกรณีที่ กฎหมายมีผลย้อนหลังไปเป็นผลร้าย แต่ว่าผลร้ายนั้นไม่ใช่โทษทางอาญา กฎหมายนั้นจะมีผลย้อนหลังได้หรือไม่ ปัญหานี้ศาลฎีกาได้เคยวินิจฉัยไว้ดังนี้

คำพิพากษาฎีกาที่ 411/2534
            เมื่อหัวหน้าคณะปฏิวัติยึดอำนาจการปกครองแผ่นดินได้สำเร็จหัวหน้าคณะปฏิวัติย่อมมีอำนาจออกประกาศหรือคำสั่งอันถือเป็นกฎหมายใช้บังคับแก่ประชาชนได้ประกาศของคณะปฏิวัติฉบับที่ 337 ลงวันที่ 13ธันวาคม 2515 มิใช่คำสั่งที่มีผลทำให้บุคคลต้องรับโทษทางอาญา  แต่เป็นเรื่องของการให้ถอนสัญชาติไทยของบุคคลบางจำพวก แม้จะมีผลย้อนหลังกระทบถึงสิทธิของจำเลยและประชาชนก็มีผลใช้บังคับเป็นกฎหมายได้  เมื่อจำเลยเกิดในราชอาณาจักรไทยเมื่อปีพ.ศ. 2489โดยมีบิดามารดาเป็นคนญวนอพยพ จำเลยจึงถูกถอนสัญชาติไทยตามประกาศของคณะปฏิวัติฉบับดังกล่าว

            จะเห็นได้ว่าจากคำพิพากษาฎีกาที่ 411/2534 ยืนยันได้ว่ากฎหมายมีผลย้อนหลังไปเป็นโทษได้ แต่จะเห็นได้ว่าการเป็นโทษนั้นไม่ใช่โทษทางอาญา แต่เป็นโทษอย่างอื่น คือ การถอนสัญชาติ

3.2.2 กฎหมายอาญาย้อนหลังเป็นคุณได้

จากหลัก “กฎหมายไม่มีผลย้อนหลัง” หากว่ามีการบัญญัติกฎหมายอาญาออกมาภายหลังแล้วกฎหมายนั้นเป็นคุณแก่ผู้กระทำความผิด กฎหมายอาญานั้นย่อมมีผลย้อนหลังได้ เพราะไม่ได้เป็นการลงโทษและไม่ผิดต่อหลักการของกฎหมายอาญา ซึ่งแยกพิจารณาได้เป็นดังนี้

1)      กฎหมายที่บัญญัติในภายหลังยกเลิกความผิดตามกฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิด  

            ซึ่งเป็นไปตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 2 วรรค 2ซึ่งบัญญัติว่า “ถ้าตามบทบัญญัติของกฎหมายที่บัญญัติในภายหลัง การกระทำ เช่นนั้นไม่เป็นความผิดต่อไป ให้ผู้ที่ได้กระทำการนั้นพ้นจากการ เป็นผู้กระทำความผิด และถ้าได้มีคำพิพากษาถึงที่สุดให้ลงโทษแล้ว ก็ให้ถือว่าผู้นั้นไม่เคยต้องคำพิพากษาว่าได้กระทำความผิดนั้น ถ้ารับ โทษอยู่ก็ให้การลงโทษนั้นสิ้นสุดลง”  

เพราะเมื่อมีการบัญญัติกฎหมายอาญาออกมาภายหลังและกฎหมายนั้นได้ยกเลิกความผิดตามกฎหมายอาญาเดิมแล้ว ย่อมแสดงได้ว่าความผิดอาญาตามกฎหมายเดิม ไม่เป็นความผิดตามกฎหมายกฎหมายอีก

เช่น นางสาวมะนาวได้ตังครรภ์ขณะกำลังเรียนอยู่ จึงได้ตัดสินใจไปทำแท้งกับหมอเถื่อนจนเกิดแท้งลูก และถูกตำรวจจับได้และดำเนินคดีฐานยินยอมให้ผู้อื่นทำให้ตนแท้งลูก ซึ่งตามกฎหมายอาญาปัจจุบันบัญญัติเป็นความผิดทำให้นางสาวมะนาวต้องได้รับโทษตามกฎหมายในขณะนั้น หากต่อมามีการบัญญัติกฎหมายยกเลิกความผิดฐานนี้ นางสาวมะนาวย่อมได้รับประโยชน์จากกฎหมายที่บัญญัติในภายหลังที่เป็นคุณได้ ทำให้นางสาวมะนาวพ้นจากการเป็นผู้กระทำความผิด และถ้าได้มีคำพิพากษาถึงที่สุดให้ลงโทษแล้ว ก็ให้ถือว่านางสาวมะนาวไม่เคยต้องคำพิพากษาว่าได้กระทำความผิดนั้น ถ้ารับโทษอยู่ก็ให้การลงโทษนั้นสิ้นสุดลง เป็นต้น

2)      กฎหมายที่ออกมาภายหลังเป็นคุณแก่ผู้กระทำผิดยิ่งกว่า

            กรณีนี้เป็นกรณีที่กฎหมายอาญาที่บัญญัติออกภายหลังนั้นไม่ได้ยกเลิกความผิดที่ผู้กระทำได้กระทำผิดไปแล้วแต่อย่างใด แต่กฎหมายอาญาที่บัญญัติภายหลังแตกต่างกับกฎหมายอาญาที่ใช้ขณะกระทำความผิด และที่แตกต่างกันนั้นเป็นคุณกับผู้กระทำความผิด ซึ่งตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 3 “ถ้ากฎหมายที่ใช้ในขณะกระทำความผิดแตกต่างกับ กฎหมายที่ใช้ในภายหลังการกระทำความผิด ให้ใช้กฎหมายในส่วน ที่เป็นคุณแก่ผู้กระทำความผิด ไม่ว่าในทางใด เว้นแต่คดีถึงที่สุด แล้วแต่ในกรณีที่คดีถึงที่สุดแล้วดังต่อไปนี้” ซึ่งให้ใช้กฎหมายอาญาในส่วนที่เป็นคุณแก่ผู้กระทำความผิดยิ่งกว่าไม่ว่าในทางใด เช่น ตามตัวอย่างที่แล้ว กรณีของนางสาวมะนาว ปรากฏว่ากฎหมายอาญาที่บัญญัติออกมาภายหลังไม่ได้ยกเลิกความผิด แต่ปรากฏว่าตามกฎหมายอาญาที่บัญญัติภายหลังให้เหลือโทษเพียง จำคุกไม่เกินสามเดือน ปรับไม่เกินหนึ่งพันบาท ซึ่งเบากว่าโทษเดิม ดังนี้ต้องใช้กฎหมายให้ใช้กฎหมายในส่วนที่เป็นคุณแก่ผู้กระทำความผิดยิ่งกว่า คือลงโทษนางสาวมะนาวตามกฎหมายใหม่นั้นเอง

3.3 ถ้อยคำในกฎหมายอาญาจะต้องบัญญัติให้ชัดเจน แน่นอน ปราศจากการคลุมเครือ          

            ถ้อยคำในบทบัญญัติของกฎหมายย่อมแสดงถึงความมุ่งหมายของกฎหมายเพื่อสื่อให้คนในสังคมได้เข้าใจถึงสาระสำคัญและรายละเอียดของกฎหมาย เมื่อคนในสังคมได้อ่านกฎหมายย่อมเข้าใจได้ทัน ไม่คลุมเครือ โดยเฉพาะถ้อยคำในกฎหมายอาญา ซึ่งเป็นกฎหมายที่กระทบกระเทือนถึงสิทธิและเสรีภาพของบุคคล ซึ่งสิ่งนี้เองทำให้ผู้ร่างกฎหมายอาญาต้องตระหนักและให้ความสำคัญของถ้อยคำในกฎหมายอาญาอย่างยิ่ง นอกจากผู้ร่างกฎหมายแล้วผู้ใช้ก็ต้องตีความถ้อยคำของกฎหมายอาญาอย่างถูกต้องทั้งหลักภาษาและเจตนารมณ์ด้วยเช่นกัน

            ในบทบัญญัติกฎหมายอาญาต้องมีความชัดเจนหลีกเลี่ยงถ้อยคำที่จะทำให้การตัดสินคดี ขึ้นอยู่กับความรู้สึกที่เป็นอัตวิสัย และอำเภอใจผู้พิจารณาคดี เช่น จะบัญญัติว่า “แล้วแต่ศาลจะเห็นตามสมควร” อย่างนี้เป็นการบัญญัติกฎหมายอาญาที่ให้ดุลยพินิจในการพิจารณาคดีของศาล จึงคลุมเครือและปราศจากความแน่นอน เพราะอัตวิสัยของแต่ละคนไม่เหมือนกัน

            ถ้อยคำใดที่มีความสำคัญและอาจทำให้มีความสับสนหรือก่อให้เกิดความเข้าใจแตกต่างกัน เพื่อขจัดปัญหาดังกล่าวควรจะบัญญัติความหมายเป็นบทนิยามศัพท์ไว้ เพื่อไม่ให้มีการตีความถ้อยคำนั้นแตกต่างกัน เป็นต้น

จำหน่ายข้อสอบปรนัยกฎหมายอาญา

3.4 กฎหมายอาญาต้องตีความโดยเคร่งครัด

            การตีความกฎหมายอาญามีความแตกต่างจากหลักการตีความของกฎหมายอื่น เพราะกฎหมายอาญาเป็นกฎหมายที่มีโทษ หากผู้ใดฝ่าฝืนแล้วผู้นั้นย่อมต้องได้รับโทษตามกฎหมาย ซึ่งเป็นกฎหมายที่มีผลกระทบต่อสิทธิและเสรีภาพของบุคคล เพราะฉะนั้นเมื่อกฎหมายอาญาเป็นกฎหมายที่มีโทษต่อผู้ที่ฝ่าฝืน การใช้กฎหมายอาญาและการตีความจะต้องตีความโดยเคร่งครัด ซึ่งการตีความกฎหมายอาญาโดยเคร่งครัดนี้หมายถึงดังต่อไปนี้

1) จะนำจารีตประเพณีมาใช้บังคับเป็นผลร้ายไม่ได้

จารีตประเพณีส่วนใหญ่เป็นที่มาของกฎหมาย แต่กฎหมายกับจารีตประเพณีก็มีความแตกต่างกัน เพราะจารีตประเพณีเป็นสิ่งที่สังคมปฏิบัติสืบทอดกันมาเป็นระยะเวลานาน ใครฝ่าฝืนจารีตประเพณีจะถูกกระบวนการทางสังคมลงโทษ เช่นไม่มีใครคบค้าสมาคมด้วย แต่กฎหมายเป็นกฎระเบียบ ข้อบังคับ ที่ทุกคนในสังคมต้องปฏิบัติ หากไม่ปฏิบัติตามแล้วต้องได้รับโทษ โดยมีกระบวนการลงโทษที่แน่นอน กฎหมายจึงมีความแน่นอน ชัดเจนกว่าจารีตประเพณี ดังนั้นหากมีการฝ่าฝืนจารีตประเพณี แต่ไม่ฝ่าฝืนกฎหมายบุคคลนั้นย่อมไม่มีความผิดตามกฎหมายอาญา จะนำจารีตประเพณีมาใช้ลงโทษบุคคลนั้นไม่ได้ และในขณะเดียวกันหากบุคคลใดฝ่าฝืนกฎหมายอาญา แม้ตามจารีตประเพณีไม่ถือว่าผิด บุคคลนั้นก็ย่อมมีความผิดกฎหมายอาญา

จารีตประเพณีนำมาใช้เป็นผลร้ายไม่ได้ แต่ถ้าหากเป็นผลดีย่อมนำมาใช้ได้ แม้จารีตประเพณีนั้นไม่ใช้กฎหมายก็ตาม

เช่น นายจันทร์กับนายอังคารได้เข้าร่วมแข่งขันชกมวยชิงแชมป์จังหวัดพะเยา ซึ่งจัดขึ้นโดยถูกต้อง ปรากฏว่านายจันทร์ชกนายอังคารจนถึงขึ้นนายอังคารสลบคาเวที ผลปรากฏว่านายอังคารต้องสมองพิการ ต้องกลายเป็นคนพิการไปตลอดชีวิต ดังนี้นายจันทร์จะมีความผิดตามกฎหมายอาญาหรือไม่

จากข้อเท็จจริงที่เกิดขึ้นจะเห็นว่า นายจันทร์ได้ทำร้ายนายอังคาร โดยมีเจตนาทำร้าย และเมื่อนายอังคารพิการ ซึ่งตามกฎหมายอาญา นายจันทร์กระทำความผิดฐานทำร่างกายผู้อื่นจนบาดเจ็บสาหัส ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 297 “ผู้ใดกระทำความผิดฐานทำร้ายร่างกาย จนเป็นเหตุให้ ผู้ถูกกระทำร้ายรับอันตรายสาหัส ต้องระวางโทษจำคุกตั้งแต่หกเดือน ถึงสิบปี”

 แต่อย่างไรก็ตามการชกมวยตามจารีตประเพณีนั้นเขาถือกันว่าเป็นกีฬา ผู้แข่งขันแม้จะชกอีกฝ่ายจนถึงแก่ความตายหรือบาดเจ็บก็ไม่มีความผิด ดังนี้ย่อมนำจารีตประเพณีมาใช้ได้ เพราะนำมาใช้เป็นผลดีต่อผู้กระทำความผิด เป็นต้น

2) จะนำกฎหมายใกล้เคียง(Analogy) มาใช้ให้เป็นผลร้ายไม่ได้

การนำกฎหมายที่ใกล้เคียงมาใช้นั้น เป็นหลักของการตีความกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ตามประมวลกฎหมายแพ่งแลพาณิชย์ มาตรา 4 วรรค 2 ซึ่งบัญญัติว่า “เมื่อไม่มีบทกฎหมายที่จะยกมาปรับคดีได้ ให้วินิจฉัยคดีนั้นตาม จารีตประเพณีแห่งท้องถิ่น ถ้าไม่มีจารีตประเพณีเช่นว่านั้น ให้วินิจฉัย คดีอาศัยเทียบบทกฎหมายที่ใกล้เคียงอย่างยิ่งและถ้าบทกฎหมาย เช่นนั้นก็ไม่มีด้วย ให้วินิจฉัยตามหลักกฎหมายทั่วไป” ซึ่งเป็นกรณีที่ไม่มีบทบัญญัติใดในกฎหมายมาปรับใช้ได้ และตามจารีตประเพณีแห่งท้องถิ่นก็ไม่ได้มีการกำหนดไว้ แต่ว่าจากเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นนั้นมีบทบัญญัติของกำหมายที่ใกล้เคียงกัน เราสามารถที่จะนำกฎหมายที่ใกล้เคียงนั้นมาปรับใช้กับเหตุการณ์นั้นได้ แต่หลักการตีความกฎหมายอาญาแตกต่างไปจากหลักการตีความกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ กฎหมายอาญาต้องตีความโดยเคร่งครัด ไม่สามารถที่จะนำกฎหมายที่ใกล้เคียงมาใช้บังคับเป็นผลร้ายได้

เช่น นายรวยผิดหวังจากความรัก จึงคิดสั้นไม่อยากมีชีวิตต่อไป กินยานอนหลับจำนวนมากเพื่อหวังที่จะฆ่าตัวตาย แต่เพื่อน ๆ ของนายรวยมาพบก่อนจึงรีบพาตัวไปส่งโรงพยาบาล แพทย์ล้างท้องช่วยชีวิตไว้ได้ทัน นายรวยจึงไม่ตาย ดังนี้จะเอาผิดกับนายรวยได้หรือไม่

ตามกฎหมายอาญาปัจจุบันไม่มีบทบัญญัติของกฎหมายมาตราใดบัญญัติว่าการฆ่าตัวตายเป็นความผิด จะไปนำประมวลกฎหมายอาญา ฐานฆ่าผู้อื่น ตามมาตรา 288 ซึ่งบัญญัติว่า “ผู้ใดฆ่าผู้อื่น ต้องระวางโทษประหารชีวิต จำคุก ตลอดชีวิต หรือจำคุกตั้งแต่สิบห้าปีถึงยี่สิบปี”  มาปรับใช้ฐานเป็นกฎหมายที่ใกล้เคียงไม่ได้ ดังนั้นนายรวยย่อมไม่มีความผิดตามกฎหมายอาญา เป็นต้น    

3)      จะนำหลักกฎหมายทั่วไป มาใช้บังคับเป็นผลร้ายไม่ได้

            หลักกฎหมายทั่วไป ได้แก่ หลักกฎหมายที่ผู้พิพากษาค้นคว้าหามาจากแหล่งต่าง ๆ เพื่อใช้ในกรณีที่ไม่มีทั้งกฎหมายลายลักษณ์อักษร จารีตประเพณี และบทกฎหมายอันใกล้เคียงที่สุดใช้แล้ว ซึ่งผู้พิพากษาจะอาศัยสิ่งใดเป็นเครื่องค้นหาหลักกฎหมายทั่วไปนั้น ซึ่งหลักกฎหมายทั่วไปนี้เป็นหลักความคิดพื้นฐานในกฎหมายอาญา แต่หลักกฎหมายทั่วไปก็ไม่ใช่ตัวบทบัญญัติของกฎหมายอาญา ดังนั้นหากปรากฏว่าความผิดใดที่เกิดขึ้นไม่มีบทบัญญัติในประมวลกฎหมายอาญาได้บัญญัติไว้ จะนำหลักกฎหมายทั่วไปมาปรับใช้เป็นผลร้ายต่อผู้กระทำความผิดไม่ได้

            แต่หากการนำหลักกฎหมายทั่วไปมาปรับใช้เป็นผลดีย่อมนำมาใช้ได้ เช่น การนำหลักกฎหมายทั่วไปมายกเว้นความผิด หรือนำมาเป็นเหตุลดโทษ เป็นต้น

            เช่น นายสมหมายป่วยเป็นโรคมะเร็งที่ขา แพทย์จำต้องตัดขานั้นทิ้งเพื่อป้องกันชีวิตนายสมหมาย โดยที่นายสมหมายก็ยินยอม ซึ่งจะเห็นว่าการกระทำของแพทย์นั้นครบองค์ประกอบความผิดฐานทำร่างกาย ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 295 ซึ่งบัญญัติว่า “ผู้ใดทำร้ายผู้อื่นจนเป็นเหตุให้เกิดอันตรายแก่กาย หรือจิตใจของผู้อื่นนั้น ผู้นั้นกระทำความผิดฐานทำร้ายร่างกาย ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินสองปี หรือปรับไม่เกินสี่พันบาท หรือ ทั้งจำทั้งปรับ”  ซึ่งจะเห็นว่ามีการทำร้าย(ตัดขา)ของนายสมหมาย โดยเจตนาเพราะแพทย์ทำโดยรู้สำนึกในการกระทำและประสงค์ที่จะตัดขานายสมหมาย แต่อย่างไรก็ตามการกระทำของแพทย์ย่อมไม่เป็นความผิด เพราะนายสมหมายยินยอมให้แพทย์กระทำ ซึ่งหลักความยินยอมเป็นหลักกฎหมายทั่วไป นำมาใช้ได้หากเป็นผลดี เป็นต้น

4. ประเภทของความผิดทางอาญา

            การกระทำความผิดอาญานั้นความผิดแต่ละฐานก่อให้เกิดความเสียหายแตกต่างกัน ความผิดบางฐานไม่ส่งผลกระทบต่อบุคคลในสังคมมากมายนัก เช่น ความผิดฐานข่มขืนกระทำชำเรา ย่อมส่งผลกระทบต่อผู้ถูกข่มขืนแต่เพียงคนเดียว แต่ในบางความผิดมีผลกระทบต่อบุคคลในสังคมอย่างมาก ส่งผลกระทบกระเทือนต่อสภาพจิตใจ หรือผลของการกระทำความผิดนั้นก่อให้เกิดความเสียหายต่อบุคคลในสังคมเป็นจำนวนมาก เช่น การกระทำอันเป็นการฉ้อโกงประชาชน หรือความผิดฐานปลอมแปลงเงินตรา ซึ่งส่งผลกระทบกระเทือนต่อระบบเศรษฐกิจของประเทศ

            เราสามารถที่จะแยกประเภทความผิดทางอาญาออกเป็นได้หลายประเภท ตามเกณฑ์ของการแบ่งได้ดังนี้

4.1 แบ่งโดยเกณฑ์คำนึงถึงตัวผู้เสียหาย

            1) ความผิดอันยอมความได้

            ความผิดอันยอมความได้ หรือความผิดต่อส่วนตัว  หมายถึง คดีอาญาประเภทซึ่งก่อให้เกิดความเสียหายต่อเอกชนคนหนึ่งคนใดเป็นส่วนตัว มิได้ก่อให้เกิดความเสียหายแก่รัฐหรือสังคมเป็นและความผิดใดจะเป็นความผิด อาญาอันยอมความได้นั้น กฎหมายจะต้องระบุไว้ชัดเจนว่าเป็นความผิดอันยอมความได้ เช่น ความผิดฐานยักยอก ฉ้อโกง หมิ่นประมาท ทำให้เสียทรัพย์ อนาจาร ข่มขืนกระทำชำเรา ออกเช็คโดยเจตนาที่จะไม่ให้มีการใช้เงิน เป็นต้น

ความผิดอาญาอันยอมความได้นี้เจ้าพนักงานของรัฐจะดำเนินคดีได้ก็ต่อเมื่อผู้ เสียหายร้องทุกข์ (แจ้งความ) ต่อเจ้าพนักงานตามกฎหมายเสียก่อน และต้องร้องทุกข์ภายในกำหนด 3 เดือน นับแต่วันที่รู้เรื่องความผิดและรู้ตัวผู้กระทำผิด สำหรับคดีความผิดอันยอมความได้นี้ หากผู้เสียหายไม่ประสงค์จะดำเนินคดีกับผู้ต้องหาต่อไป ก็สามารถถอนคำร้องทุกข์ ถอนฟ้อง หรือยอมความได้ ซึ่งก็จะเป็นผลให้คดีดังกล่าวระงับไป

2) ความผิดอาญาอันยอมความไม่ได้

            ความผิดอาญาอันยอมความไม่ได้ หรือความผิดอาญาแผ่นดิน  หมายถึง คดีอาญาประเภทที่นอกจากจะทำให้เกิดความ เสียหายแก่ผู้เสียหายโดยตรงแล้ว  ยังก่อให้เกิดความเสียหายแก่รัฐและสังคมโดยส่วนรวมอีกด้วย ความผิดอาญานอกจากที่กฎหมายระบุไว้ชัดเจนว่าเป็นความผิดอันยอมความ ได้แล้ว จะเป็นความผิดอาญาแผ่นดินทั้งสิ้น  

เช่น  ความผิดฐานลักทรัพย์  วิ่งราวทรัพย์  ชิงทรัพย์  ปล้นทรัพย์ ทำร้ายร่างกาย  ฆ่าคนอื่น วางเพลิงเผาทรัพย์  ขับรถประมาท  เป็นต้น ซึ่งความผิดอาญาแผ่นดินนี้  แม้ผู้เสียหายไม่ติดใจดำเนินคดีกับผู้กระทำผิด ก็ไม่ทำให้คดีระงับ เจ้าพนักงานของรัฐก็สามารถดำเนิน คดีกับผู้กระทำผิดต่อไปได้ โดยที่ผู้เสียหายไม่จำเป็นต้องร้องทุกข์ก่อนแต่อย่างใด

4.2 แบ่งโดยเกณฑ์คำนึงถึงลักษณะของความผิด

            1) ความผิดในตัวเอง (mala in se)

            เป็นความผิดที่คนทั่วไปในสังคมเห็นชัดเจนว่าเป็นความผิดต่อศีลธรรมอันดีของประชาชน แม้ไม่มีกฎหมายแต่คนในสังคมก็รู้สึกได้ว่าการกระทำเช่นนั้นเป็นการกระทำที่ผิด เป็นการกระทำที่ชั่วร้าย ซึ่งต่อมาก็พัฒนามาเป็นกฎหมายเพื่อให้มีสภาพบังคมต่อคนที่ละเมิดให้ต้องได้รับโทษ ซึ่งความผิดประเภทนี้ส่วนใหญ่จะปรากฏหอยู่ในประมวลกฎหมายอาญา เช่น ความผิดเกี่ยวกับชีวิตและร่างกาย ความผิดเกี่ยวกับทรัพย์ ความผิดเกี่ยวกับตำแหน่งหน้าที่ เป็นต้น

2) ความผิดเพราะกฎหมายห้าม (mala prohibita)

            เป็นความผิดที่เกิดจากการที่กฎหมายบัญญัติให้เป็นความผิด โดยอาจมิได้เกี่ยวกับศีลธรรมเลย คนทั่วๆไปในสังคมจะไม่รู้สึกว่าคนที่กระทำความผิดประเภทนี้เป็นคนไม่ดีหรือเป็นคนชั่ว ไม่อาจตัดสินได้จากความรู้สึก แต่เพราะกฎหมายได้บัญญัติไว้เช่นนั้น ผู้ฝ่าฝืนจึงต้องรับโทษตามกฎหมาย ซึ่งความผิดประเภทนี้ก็มีความจำเป็นที่รัฐจะต้องบัญญัติขึ้นมาเพื่อควบคุมพฤติกรรมของคนในสังคมเพื่อให้อยู่รวมกันอย่างสงบสุข เช่น กฎหมายจราจร กฎหมายภาษีอากร เป็นต้น

4.3    แบ่งโดยลักษณะของการเกิดความผิด

   1) ความผิดโดยการกระทำ

ลักษณะของความผิดอาญานั้นส่วนใหญ่จะเกิดขึ้นจากการกระทำของบุคคลใดบุคคลหนึ่ง โดยการเคลื่อนไหวร่างกาย โดยรู้สึกตัว เช่น การเดิน วิ่ง ขับรถ ซึ่ง การดำเนินชีวิตของบุคคลในแต่ละวันก็มีโอกาสที่จะกระทำความผิดอาญาได้ ไม่ว่าจะกระทำด้วยเจตนาหรือเพราะไม่ได้ระมัดระวัง การกระทำที่จะเกิดความผิดอาญาได้ จะต้องเป็นการกระทำซึ่งตามกฎหมายอาญาถือว่ามีการกระทำ คือ 1. มีการคิดที่จะกระทำ 2. มีการตกลงที่จะกรรทำตามที่ได้คิด และ 3. จะต้องมีการกระทำตามที่ได้ตกลงออกมา หากไม่การกระทำนั้นไม่ครบทั้ง 3 ข้อ ย่อมไม่ถือว่ามีการกระทำตามกฎหมายอาญา เช่น คนนอนละเมอถีบเพื่อน คนเป็นโรคลมชัก เพราะว่าคนนอนละเมอหรือเป็นลมชักไม่ได้มีการคิดที่จะกระทำ

ความผิดอาญาที่เกิดขึ้นจากการกระทำ เช่น ความผิดฐานลักทรัพย์ ความผิดฐานแจ้งความเท็จ ความผิดฐานปลอมแปลงเอกสาร เป็นต้น เพราะความผิดที่กล่าวมานี้จะต้องมีการกระทำจึงจะก่อให้เกิดความผิดอาญาได้ หากไม่มีการกระทำย่อมไม่ก่อให้เกิดความผิดอาญาฐานเหล่านี้ได้ เช่น คิดว่าจะเข้าไปลักทรัพย์ และตกลงใจว่าจะเข้าไปลักทรัพย์แล้ว แต่ยังไม่ได้เข้าไปลักทรัพย์ เพราะมีคนเดินผ่านมาเห็นก่อน ดังนี้ผู้กระทำยังไม่มีความผิด เพราะถือว่ายังไม่มีการกระทำ(ยังไม่ครบทั้ง 3 ข้อ) แต่หากว่ามีการกระทำแล้ว

เช่น นายฟ้าเสียพนันฟุตบอลต้องการหาเงินไปใช้หนี้ เห็นในบ้านของนายม่วงมีของเก่าราคาแพงเก็บอยู่ จึงปีนเข้าไปในบ้านของนายม่วง ลักเอาแจกันเก่ามาสองใบ ดังนี้จะเห็นว่า  นายฟ้ามีความผิดอาญาฐานลักทรัพย์มาตรา 334 ซึ่งบัญญัติว่า “ผู้ใดเอาทรัพย์ของผู้อื่น หรือที่ผู้อื่นเป็นเจ้าของรวม อยู่ด้วยไปโดยทุจริต ผู้นั้นกระทำความผิดฐานลักทรัพย์ ต้องระวาง โทษจำคุกไม่เกินสามปี และปรับไม่เกินหกพันบาท” เพรานายฟ้า มีการกระทำแล้ว (1.คิด 2.ตกลงใจ 3.กระทำตามที่ตกลงใจ) เป็นต้น

   2) ความผิดโดยการงดเว้นการกระทำ

การงดเว้นการกระทำก็ถือว่าเป็นการกระทำอย่างหนึ่งในทางอาญา ซึ่งเป็นไปตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 59 วรรคท้าย ซึ่งบัญญัติว่า “การกระทำ ให้หมายความรวมถึงการให้เกิดผลอันหนึ่งอันใดขึ้น โดยงดเว้นการที่จักต้องกระทำเพื่อป้องกันผลนั้นด้วย” การงดเว้นนั้นเป็นการไม่เคลื่อนไหวร่างกาย(ไม่กระทำการ) และการไม่เคลื่อนไหวร่างกายนั้น ผู้นั้นมีหน้าที่ ที่จะต้องกระทำเพื่อป้องกันไม่ให้ผลร้ายเกิดขึ้น

หากไม่มีหน้าที่แล้ว ย่อมไม่ถือว่าเป็นการงดเว้นกระทำซึ่งเป็นการกระทำทางอาญาได้ เช่น เห็นคนกำลังตกน้ำช่วยได้แต่ไม่ยอมช่วย อย่างนี้ไม่ถือว่าเป็นการงดเว้น ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 59 วรรคท้ายซึ่งหน้าที่ ที่ผู้กระทำจะต้องป้องกันผลร้ายนั้นอาจมาจากเหตุดังต่อไปนี้

2.1) หน้าที่ตามที่กฎหมายบัญญัติ

            หน้าที่ตามที่กฎหมายบัญญัติซึ่งอาจจะเป็นกฎหมายอื่นนอกจากกฎหมายอาญาก็ได้ ซึ่งตามกฎหมายแล้วผู้นั้นมีหน้าที่จะต้องกระทำเพื่อป้องกันผลแต่งดเว้นไม่กระทำการ อันก่อให้เกิดผลร้ายขึ้น ทำให้ต้องรับผิดตามกฎหมายอาญา เช่น บิดามารดามีหน้าที่ในการอุปการะเลี้ยงดูบุตรซึ่งเป็นผู้เยาว์อันเป็นหน้าที่ตามประมวลกฎหมายแพ่ง

            เช่น นายหนุ่มและนางสาวเป็นสามีภริยากัน ต่อมานางสาวคลอดลูกออกมา แต่ทั้งคู่ไม่เลี้ยงดูให้ดีปล่อยให้ลูกคลานไปตกบันไดจนถึงแก่ความตาย ดังนี้จะเห็นได้ว่า นายหนุ่มและนางสาวไม่ได้กระทำการอันเป็นฆ่าเด็กเลย แต่ทั้งคู่ได้งดเว้นกระทำการที่จักต้องกระทำเพื่อป้องกันผลร้าย ตามหน้าที่ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์   ดังนั้นนายหนุ่มและนางสาวย่อมต้องรับผิดในทางอาญา ฐานประมาทเป็นเหตุให้ผู้อื่นถึงแก่ความตาย ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 291ซึงบัญญัติว่า “ผู้ใดกระทำโดยประมาท และการกระทำนั้นเป็นเหตุ ให้ผู้อื่นถึงแก่ความตาย ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินสิบปี และปรับไม่เกิน สองหมื่นบาท” ซึ่งถือว่าความผิดในทางอาญาได้เกิดขึ้นจากการงดเว้นกระทำการ

2.2) หน้าที่อันเกิดจากการยอมรับโดยเจาะจงหรือตามสัญญา

หน้าที่อันเกิดจากการยอมรับโดยเจาะจงหรือตามสัญญานั้น เกิดขึ้นจากการที่ผู้นั้นได้ตกลงจะการะทำการอย่างใดอย่างหนึ่งให้ตามสัญญา แต่ไม่ได้กระทำการตามที่ได้ตกลงไว้ อันถือเป็นการงดเว้นที่จะต้องกระทำเพื่อป้องกันผลร้าย เช่น หน้าที่ตามสัญญา หน้าที่จากการยอมรับ

            เช่น นายแมวเป็นนักว่ายน้ำทีมชาติมาทำงานเป็นคนคอยช่วยเหลือคนตกน้ำที่สระว่ายน้ำ นายหมูเป็นตระคิวกำลังจะตกน้ำอยู่ แต่นายแมวเป็นอริเก่านายหมูจึงอยากจะให้นายหมูตายอยู่แล้ว จึงไม่เข้าไปช่วย ทำให้นายหมูจมน้ำตาย ดังนั้นนายแมวมีหน้าที่ตามสัญญา(สัญญาจ้างแรงงาน) ที่ต้องช่วยเหลือคนตกน้ำ แต่กลับงดเว้นการกระทำซึ่งจักต้องกระทำเพื่อป้องกันผลร้ายไม่ให้เกิดขึ้น นายแมวย่อมต้องรับผิดในทางอาญา ฐานฆ่าคนตายโดยเจตนา ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 288  “ผู้ใดฆ่าผู้อื่น ต้องระวางโทษประหารชีวิต จำคุก ตลอดชีวิต หรือจำคุกตั้งแต่สิบห้าปีถึงยี่สิบปี” จะเห็นได้ว่าความรับผิดในทางอาญาของนายแมวนั้นเกิดจากการงดเว้นการกระทำ

2.3) หน้าที่อันเกิดจากการกระทำก่อนๆ ของตน

หน้าที่อันเกิดจากการกระทำก่อน ๆ ของตนนั้น หน้าที่นั้นไม่ได้เกิดจากกฎหมายบัญญัติ หรือไม่ได้เกิดจากการตกลงหรือสัญญากัน แต่เกิดขึ้นจากการกระทำก่อนหน้านั้นซึ่งทำให้ผู้นั้นต้องมีหน้าที่จะต้องทำให้สำเร็จเพื่อป้องกันผลร้ายที่จะเกิดขึ้นได้ หากว่าไม่กระทำต่อ อันเป็นความรับผิดชอบของผู้นั้นเอง

เช่น นายคนดีเห็นคนตาบอดกำลังจะเดินข้ามถนน นายคนดีกลัวว่ารถจะชนคนตาบอดคนนั้น จึงเข้าไปช่วยพาคนตาบอดข้ามถนน แต่เมื่อพาไปจนถึงเกาะกลางถนนแล้ว นายทองดีลืมไปว่านัดแฟนสาวไว้กลัวจะไปไม่ทัน จึงปล่อยคนตาบอดไว้เกาะกลางถนน แล้วรีบไปหาแฟน ปรากฏว่าคนตาบอดคนนั้นถูกรถชนตาย ดังนี้จะเห็นได้ว่าจากการกระทำก่อน ๆ ของนายคนดีที่เข้าไปช่วยเหลือคนตาบอดข้ามถนน ทำให้นายคนดีมีหน้าที่จะต้องพาคนตาบอดข้ามถนนไปจนถึงอีกฝั่งหนึ่ง อันเป็นหน้าที่จะต้องกระทำเพื่อป้องกันผลร้ายที่จะเกิดขึ้น แต่นายคนดีงดเว้นไม่กระทำการให้เสร็จ เมื่อคนตาบอดนั้นถูกรถชนตาย นายคนดีย่อมมีความผิดฐานประมาทเป็นเหตุให้ผู้อื่นถึงแก่ความตาย ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 291 “ผู้ใดกระทำโดยประมาท และการกระทำนั้นเป็นเหตุ ให้ผู้อื่นถึงแก่ความตาย ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินสิบปี และปรับไม่เกิน สองหมื่นบาท” เป็นต้น

2.4) หน้าที่อันเกิดจากความสัมพันธ์พิเศษ

หน้าที่อันเกิดจากความสัมพันธ์พิเศษนั้น ไม่ใช่หน้าที่อันเกิดจากผลของกฎหมายแต่เพราะ ผู้กระทำการมีความสัมพันธ์พิเศษอันก่อให้เกิดหน้าที่จะต้องกระทำเพื่อป้องกันผลร้ายไม่ให้เกิดขึ้น หากงดเว้นก็ถือว่ามีการกระทำโดยการงดเว้นอันจะต้องรับผิดในทางอาญา

เช่น ป้าเลี้ยงดูหลานมาตั้งแต่เด็ก เนื่องจากพ่อแม่ตายหมดแล้ว ซึ่งป้ากับหลานตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ไม่ได้มีหน้าที่จะต้องเลี้ยงดูกัน ต่อมาเมื่อหลานโตแล้วไม่เลี้ยงดู แล้วปล่อยให้ป้านอนป่วยอดข้าว อดน้ำจนถึงแก่ความตาย ดังนี้หลานย่อมมีความผิดอาญาได้ เป็นต้น

 3) ความผิดโดยการละเว้นการกระทำ

การละเว้นการกระทำต่างจากการงดเว้นการกระทำ เพราะการงดเว้นนั้นเป็นการไม่กระทำการอย่างใดอย่างหนึ่งซึ่งมีหน้าที่จะต้องกระทำเพื่อป้องกันผล เป็นหน้าที่โดยเฉพาะเจาะจง แต่การละเว้นไม่ใช่ การละเว้นเป็นการไม่กระทำหน้าที่ทั่ว ๆ ไป ซึ่งไม่เฉพาะจงและผู้ที่ละเว้นไม่มีหน้าที่จะต้องกระทำเพื่อป้องกันผล การละเว้นที่จะเป็นความผิดตามกฎหมายอาญาได้นั้นจะต้องเป็นกรณีที่กฎหมายบังคับให้กระทำแต่ผู้นั้นละเว้นเสีย ความผิดที่กฎหมายบังคับให้กระทำการเช่น ไม่ยอมปฏิบัติตามคำสั่งเจ้าพนักงาน ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 368 “ผู้ใดทราบคำสั่งของเจ้าพนักงานซึ่งสั่งการตามอำนาจ ที่มีกฎหมายให้ไว้ ไม่ปฏิบัติตามคำสั่งนั้นโดยไม่มีเหตุหรือข้อแก้ตัวอันสมควร ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินสิบวัน หรือปรับไม่เกินห้าร้อยบาท หรือทั้งจำทั้งปรับ” หรือความผิดฐานไม่ช่วยเหลือผู้ตกอยู่ในภยันตราย ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 374 “ผู้ใดเห็นผู้อื่นตกอยู่ในภยันตรายแห่งชีวิต ซึ่งตนอาจ ช่วยได้โดยไม่ควรกลัวอันตรายแก่ตนเองหรือผู้อื่น แต่ไม่ช่วยตามความ จำเป็น ต้องระวางโทษจำคุกไม่เกินหนึ่งเดือน หรือปรับไม่เกิน หนึ่งพันบาท หรือทั้งจำทั้งปรับ” เป็นต้น

เช่น นายแมวเป็นนักว่ายน้ำทีมชาติกำลังเห็นเด็กกำลังตกน้ำ ซึ่งนายแมวสามารถช่วยได้ โดยไม่ต้องกลัวภยันตรายแก่ตนเอง แต่นายแมวไม่ช่วยเหลือด้วยความจำเป็น ถือว่านายแมวละเว้นการกระทำอันเป็นความผิดตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 374 ซึ่งเป็นหน้าที่โดยทั่วไปของบุคคลที่จะต้องช่วยเหลือ ผู้ที่ตกอยู่ในภยันตรายใกล้ตายตามสำนึกอันดีของมนุษย์ด้วยกัน ซึ่งแตกต่างจากตัวอย่างที่ได้เคยยกขึ้นมาก่อนหน้านี้ที่นายแมวมีหน้าที่ตามสัญญาเป็นคนคอยช่วยเหลือคนว่ายน้ำในสระว่ายน้ำ ซึ่งเป็นการงดเว้นการกระทำ

---

[1] เฉลิมวุฒิ สาระกิจ, อาจารย์คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา

กฎหมายอาญาภาคทั่วไป เฉลิมวุฒิ สาระกิจ www.mebmarket.com กฎหมายอาญาเบื้องต้น คำอธิบายกฎหมายอาญา ภาคทั่วไป อ่านเข้าใจง่าย ใช้เวลาไม่นานในการอ่านก็เข้าใจกฎหมายอาญาได้

108 คำถามกฎหมายอาญา เฉลิมวุฒิ สาระกิจ www.mebmarket.com หนังสือ 108 คำถามกฎหมายอาญา เล่มที่ 1 (ภาคทั่วไป) จัดทำขึ้นมาโดยผู้เขียนประสงค์จะให้นิสิต นักศึกษำ รวมถึงผู้ที่สนใจกฎหมายอาญาภาคทั่วไปได้ทบทวนความรู้เกี่ยวกับ กฎหมายอำญาภาคทั่วไป ซึ่งคำถามทั้งหมดครอบคลุมเนื้อหา กฎหมายอำญาภาคทั่วไป เป็นการเรียนกฎหมายอาญาโดยอาศัยการถามตอบ เมื่ออ่านครบแล้วจะทำให้เข้าใจกฎหมายอาญา โดยที่ไม่รู้สึกเหมือนอ่านตำรา

ความผิดต่อชีวิตและร่างกาย เฉลิมวุฒิ สาระกิจ www.mebmarket.com คำอธิบายกฎหมายอาญาภาคความผิด ความผิดต่อชีวิตและร่างกาย เช่น ความผิดฐานฆ่าคนตายโดยเจตนา ความผิดฐานฆ่าคนตายโดยไม่เจตนา ความผิดฐานฆ่าคนตายโดยประมาท ความผิดฐานทำร้ายร่างกาย ความผิดฐานทำร้ายร่างกายสาหัส

ถามตอบวิอาญา เล่ม 1 เฉลิมวุฒิ สาระกิจ www.mebmarket.com ถามตอบวิอาญา เนื้อหากระบวนยุติธรรมทางอาญาก่อนถึงชั้นศาล หลักการสำคัญในทางอาญา ขั้นตอนการดำเนินคดีอาญา ผู้เสียหาย อำนาจสอบสวน อำนาจฟ้องคดี การระงับคดีอาญา การจับ ขัง จำคุก ค้น ปล่อย